Γιατί μας ενδιαφέρει η «Κοινωνία των Πολιτών»; 

Στο νέο σχήμα της δημοτικής αρχής της πόλης συμπεριλαμβάνεται και η θέση Αντιδημάρχου «Κινητοποίησης της Κοινωνίας των Πολιτών, Νεολαίας και Αθλητισμού» που ο Δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης εμπιστεύτηκε στον έμπειρο Κωνσταντίνο Ζέρβα. Για πρώτη φορά στο Δήμο Θεσσαλονίκης ο όρος «Κοινωνία των πολιτών» χρησιμοποιείται σε θεσμική θέση. Το ερώτημα λοιπόν που ανακύπτει είναι αφενός σε τι αναφέρεται ο όρος «κοινωνία των πολιτών», και αφετέρου πώς συνδέεται με την πόλη και τους κατοίκους της.

Τι είναι η Κοινωνία των Πολιτών;

Υπάρχουν πολλοί ορισμοί γύρω από την «Κοινωνία των Πολιτών». Μια γενική περιγραφή θα μπορούσε να είναι η εξής:

«Η κοινωνία των πολιτών αναφέρεται στη συλλογική δράση γύρω από κοινά ζητήματα, αξίες και ενδιαφέροντα. Η κοινωνία των Πολιτών αποτελεί τον τρίτο πυλώνα της κοινωνίας μετά το κράτος και την αγορά. Στην Κοινωνία των Πολιτών συμπεριλαμβάνονται διαφορετικές μορφές οργάνωσης χωρικές και μη, τυπικές και άτυπες. Από μη-κυβερνητικές και μη-κερδοσκοπικές οργανώσεις μέχρι άτυπες ομάδες πολιτών και κατοίκων, θρησκευτικές οργανώσεις και φιλανθρωπικά ιδρύματα.» [1] Οι ομάδες και οργανώσεις έχουν εθελοντικό χαρακτήρα αλλά δεν αποκλείεται να έχουν και προσωπικό επί πληρωμή. Τα τελευταία χρόνια στον τομέα της Κοινωνίας των Πολιτών έχουν ενταχθεί και οι Κοινωνικές Επιχειρήσεις (ΚοινΣΕΠ) παρόλη την εμπορική τους δραστηριότητα.

Σε παγκόσμιο επίπεδο οι οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών διαδραματίζουν σημαίνοντα ρόλο αφενός εξαιτίας της ολοένα και μεγαλύτερης συρρίκνωσης του κεντρικού κράτους και της αντικατάστασής του στην παροχή των υπηρεσιών από ΜΚΟ και αφετέρου στην αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών (π.χ. μεταναστευτικά κύματα) που αλλάζουν τη σύνθεση και ομοιογένεια του πληθυσμού και άρα των αναγκών και χαρακτηριστικών του. Ταυτόχρονα η εξέλιξη της τεχνολογίας (κυρίως του διαδικτύου και των smartphones) διευκολύνει την οργάνωση συλλογικών δράσεων σε όλες τις κλίμακες της δημόσιας σφαίρας από τη γειτονιά και την πόλη μέχρι τον κόσμο όλο.

Στην Ελλάδα, σε αντίθεση με άλλες χώρες της Ευρώπης, η σύνδεση των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών με τις εκάστοτε αρχές μέχρι πολύ πρότινος περιοριζόταν στο πεδίο των κοινωνικών δομών και του πολιτισμού και σε επίπεδο κεντρικού κράτους και λιγότερο στο επίπεδο του Δήμου.

Τα τελευταία όμως χρόνια κυρίως λόγω των οικονομικών συνθηκών, της γενικότερης αδυναμίας του κράτους, των αυξημένων προβλημάτων του αστικού περιβάλλοντος αλλά και του περισσότερου ελεύθερου χρόνου των πολιτών, οι ομάδες και συλλογικότητες έχουν αυξηθεί και σε πλήθος και σε εύρος δραστηριοτήτων. Από δράσεις στο αστικό περιβάλλον (βλ. atenistas, los lambicos) μέχρι ομάδες ανταλλαγής πραγμάτων και δεξιοτήτων, θεματικές διαδρομές για τους κατοίκους από τους κατοίκους της πόλης, συλλογικές κουζίνες και πολλά άλλα. Ομάδες τις περισσότερες φορές χωρίς κάποιο νομικό πρόσωπο (άτυπες) που δρουν σε επίπεδο γειτονιάς (κάτοικοι της Οδού Σβώλου) ή και εθνική κλίμακα. Ομάδες με συγκεκριμένη ιδεολογική αναφορά ή όχι, με σχέσεις συνεργασίας ή σύγκρουσης με τις αρχές.   

Στην Αθήνα και λόγω μεγέθους υπήρξε κατακόρυφη αύξηση τόσο των προβλημάτων του αστικού περιβάλλοντος όσο και αυτοοργανωμένων δράσεων για την αντιμετώπισή τους. Γι’ αυτό άλλωστε ο Δήμος Αθηναίων ήταν ο πρώτος Δήμος που μέσω της θέσης ειδικού συμβούλου σε θέματα «Δικτύωσης με ομάδες πολιτών» έβαλε στο προσκήνιο το ζήτημα σύνδεσης των ομάδων της πόλης με τη δημοτική αρχή. Η συνέχεια ήρθε με το πρόγραμμα ΣυνΑθηνά  ενισχύοντας τη στρατηγική του Δήμου Αθηναίων για ενίσχυση των συλλογικών δράσεων και σύνδεση μεταξύ τους.

Στην Θεσσαλονίκη από την άλλη η διαδρομή ήταν διαφορετική εξαιτίας των διαφορετικών συνθηκών της πόλης (λιγότερες ομάδες, μικρότερο εύρος δραστηριοτήτων). Ο Δήμος Θεσσαλονίκης δημιούργησε το Αυτοτελές Τμήμα Εθελοντισμού, Νεολαίας και Διοικητικής Βοήθειας για τη διαχείριση ζητημάτων εθελοντισμού και εθελοντών του Δήμου αλλά και υποστήριξης δράσεων ομάδων της πόλης (παραχώρηση χώρων για εκδηλώσεις, υλικού κλπ).

Βασικός άξονας του Δήμου Θεσσαλονίκης ήταν η δημιουργία μιας δεξαμενής εθελοντών, η εκπαίδευσης τους και η συνεισφοράς τους σε δράσεις και προγράμματα του Δήμου. Ταυτόχρονα η διοργάνωση της Ευρωπαϊκής Πρωτεύουσας Νεολαίας 2014 δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες για μια  πιο ενεργό συμμετοχή των κατοίκων σε δράσεις και εκδηλώσεις με άξονα μια ευρωπαϊκή διοργάνωση.

Σήμερα, με τη δημιουργία θέσης αντιδημάρχου πάνω στην «Κινητοποίηση της Κοινωνίας των Πολιτών» ο δήμος βάζει στις προτεραιότητες του την ενεργή συνεργασία, αλληλοβοήθεια και συμμετοχή των ομάδων, συλλογικοτήτων και οργανώσεων της πόλης στην επίλυση των προβλημάτων της.  Αν σκεφτεί κανείς ότι στις αρμοδιότητες της συγκεκριμένης θέσης συμπεριλαμβάνεται και η ενδυνάμωση των δημοτικών κοινοτήτων μέσω της ενδοδημοτικής αποκέντρωσης τότε το σχήμα γίνεται μεν πιο περίπλοκο αλλά και πιο ολοκληρωμένο δημιουργώντας συνδέσεις μεταξύ των ομάδων της πόλης και της χαμηλότερης βαθμίδας διοίκησης (δημοτικές κοινότητες).

Ούτως η άλλως δεν θα μπορούσαμε να μιλάμε για ενεργή Κοινωνία των Πολιτών αν δεν ήταν ενεργοποιημένες όλες οι βαθμίδες διοίκησης της πόλης ξεκινώντας από το κεντρικό δήμο και φτάνοντας μέχρι τις κοινότητες. Και όλα αυτά με μοναδικό στόχο τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας στην πόλη και την ενεργό συμμετοχή στη διαχείριση της καθημερινότητας μας. Ο δρόμος είναι μακρύς και δύσκολος, θέλει προσπάθεια από όλες τις πλευρές, συστηματικότητα και επιμονή.